De Fokker G-1 Jachtkruiser

Sensatie

In 1936, tijdens de Parijse Luchtvaart show, baarde Fokker opzien met een bijzonder vliegtuig. Het was gelijk een grote sensatie. Het toestel: de Fokker G-1 jachtkruiser. Het was een bijzonder toestel in alle opzichten. Ten eerste had het toestel twee staartbomen en een centrale cockpit romp. (goed voorbeeld deed goed volgen: Lockheed P-38 Lightning en de Focke Wulf Fw 189 Uhu)
Verder was het voorzien van een zware boord bewapening: 2x 23mm kanonnen en 2x 7.9 mm mitrailleurs in de neus. Door deze bewapening kreeg het algauw de bijnaam "De Maaier". De Fransen noemde het "Le Faucheur" en de Engelsen kwamen met "Reaper".

De Fransen waren een van de eersten die hun interesse toonden in de G-1, maar nadat de Fransen zelf met een toestel kwamen was de interesse gelijk verdwenen. Andere landen, zoals Spanje, Zweden en Finland, hadden wel oprechte interesse.

Ontwikkelingen

Nadat het toestel een hit was in Parijs werd het verder ontwikkelen en op 16 Maart 1937 maakte het prototype X-2 z'n eerste succesvolle vlucht. De test vlieger was de uit Tsjechie afkomstige Marecs. Het X-2 was voorzien van 2 Hispano Suiza 14AB-02 motoren van 750 pk, maar al snel bleek dat deze motoren niet voldeden. Ze werden vervangen door de Pratt & Whitney Twin Wasp motoren vervangen. Het prototype met deze motoren werd vreemd genoeg ook X-2 genoemd.

Verder zijn er nog een aantal test toestellen gebouwd. Voor Denemarken werd getest met duikremmen. De 302 werd hiermee uitgerust. Deze moesten het toestel meer geschikt maken als duik bommenwerper. De 304 werd voor zien van de zogenaamde badkuip. Deze observatie koepel die geplaatst werd in plaats van de bommenruim bood plaats aan een verkenner voor de verkenningsdoeleinde. Deze koepel werd ontwikkeld voor de Zweedse luchtmacht.

Constructie

Staartbomen en vleugels
De Fokker G-1 heeft een gemengde constructie, gedeeltelijk metaal en gedeeltelijk hout. De vleugels zijn gemaakt van hout, waarbij de stuurvlakken een metalen frame hebben met een linnen bekleding. Het gedeelte van de staartbomen achter het hitteschild van de motoren en het horizontale staartvlak waren volledig uit aluminium vervaardigd. De vleugelliggers liepen dwars door de cockpit romp, direct achter de piloot en vlak voor de staartschutter. De vleugel middenstukken, tussen romp en staartbomen, boden plaats aan een tweetal brandstoftanks. Bij de X-2 waren dit 2x 345 liter plus een tank in de romp.

De Mercury motoren hadden een grotere diameter dan de Wasp motoren. Ook de propellers hadden een grotere diameter. Om deze vrij te houden van de romp moesten de vleugel middenstukken vergroot worden wat inhield dat de spanwijdte ook groter werd. Het landingsgestel moest langer worden om de grotere propeller vrij te houden van de grond. De brandstoftanks werden vergroot naar 2x 570 liter. De romp tank werd achterwege gelaten, om plaats te maken voor een derde bemanningslid. Door al deze wijzigingen verschoof het zwaartepunt van het toestel en om dat te compenseren werden de staartbomen verlengd en de kielvlakken iets verhoogd.

Romp
Het voorste gedeelte van de romp bestond uit een metalen buizen frame bedekt met aluminium platen en werd bevestigd aan de voorste vleugelligger. Dit buizen frame bood ook plaats aan de neus bewapening

Het gedeelte daarachter bestond uit een houten frame met een triplexplaten bekleding. Deze bood plaats aan een 2 (X-2, Wasp) of 3 (Mercury) koppige bemanning. De bodem van het midden gedeelte van de romp bestond uit luiken van doorzichtig materiaal. Dit gaf een goed uitzicht naar beneden. Deze ruimte diende tevens als bommenruim.

De romp eindigde in een roterende staartkoepel van plexiglas. Dit was de geschutskoepel waarin de achterste mitrailleur was geplaatst. De koepel had luikjes die over de gehele lengte geopend konden worden, waardoor de staartschutter zijn mitrailleur kon gebruiken.

Motoren

In totaal zijn er drie type motoren gebruikt tijdens en ontwikkeling en productie van de G-1. Op het prototype na zijn de type G-1 vernoemt naar de motoren.

Hispano Suiza     Mercury   Wasp

Hispano Suiza
Het prototype, de X-2, was uitgerust met Hispano Suiza motoren. Ze leverden een vermogen van 750pk. Door koeling problemen met de motoren, zijn er op de X-2 extra oliekoelers geinstalleerd. Deze werden onder de motorgondels aangebracht. Tijdens een duikvlucht bleken de Hispano motoren overhit te raken motoren waarbij de uitlaat verschillende stukken gesmolten metaal uitspuwde. Hierdoor werden ze al snel vervangen door Pratt & Whitney Wasp motoren. Dit was het eerste prototype van de G-1 Wasp (b).

Wasp
De toestellen voor de export, zoals bijv Spanje, zouden worden uitgerust met Pratt & Whitney Jr SB4-G Twin Wasp motoren met 750 pk. De G-1 Wasp werd ook wel de kleine G-1 genoemd, vanwege de kleinere spanwijdte van het toestel. Dit in verband met de kleinere motoren en propeller, in vergelijking met de G-1 Mecury. De Wasp motor was ook al gekozen als vervanging van de Hispano Suiza motoren voor de X-2 prototype.

Mercury
Voor de productie modellen voor de LVa zou worden gekozen voor sterkere motoren. In eerste instantie wilde men graag de Rolce Royce Merlin motoren hebben, maar die konden door schaarste en ook veelvuldig gebruik van de Britten niet gebruikt worden. De luchtmacht stelde als voorwaarde dat de toestelen werden uitgerust met de Bristol Mercury VIII motoren met 830 pk, omdat de Fokker D-XXI en T-V ook met deze motoren waren uitgerust. Deze motor had een grotere diameter en een grotere propeller wat ervoor zorgde dat de vleugel middenstukken verbreedt moesten worden om de grotere propeller vrij te houden van de romp.

Het type motoren gaf ook de verschillende typen G-1's aan. Er wordt vaak gesproken over G-1a en G-1b, maar ze stonden bekend als G-1 Mercury (a) en G-1 Wasp (b).

Taken en Uitrusting

De Fokker G-1 jachtkruiser was voor meerdere taken ontworpen:

• Jachtvliegtuig
• Jachtbommenwerper
• Verkenner

De boordbewapening van het prototype zoals deze in Parijs op de luchtvaart show werd getoond had 2x 23mm Madsen kanonnen en 2x 7.9 mm Madsen mitrailleurs.

Als jachtvliegtuig voor de LVa was het uitgerust met 8x 7.9 mm FN Browning M-36 mitrailleurs naast elkaar in de neus. Dit geeft natuurlijk een geweldig vuurkracht. Echter dezelfde bewapening gaf de G-1 ook problemen. Het werd te zwaar in de neus, met als ongelukkig bijkomstigheid dat tijdens de landing het toestel over de kop kon slaan. Dit probleem is nooit opgelost. Weer een ander probleem was dat bijna nooit alle 8 mitrailleurs tegelijkertijd gebruikt konden worden. Er waren er altijd wel 2 of 3 die weigerden.

De G-1 Wasp zou worden uitgerust met ondermeer 20 mm kanonnen, maar zover is het nooit gekomen.

Als jachtbommenwerper kon de G-1 een aantal bommen meenemen. Deze worden meegenomen in de buik van de romp waar een bommenruim was ingericht. Hierin kon maximaal 400kg aan bommen meegenomen worden. Het was de bedoeling dat de bommen werden gedropt boven bommenwerper formaties, zodat de bommen er tussenin zouden ontploffen om zoveel mogelijk schade aan te richten. Er konden 8, 12.5, 25, 50, 100 of 200kg bommen worden meegenomen. De bomrekken zijn echter nooit geplaatst.

Een paar landen wilde de G-1 inzetten als duikbommenwerper. De G-1 was zodanig goed dat het een hele hoge duiksnelheid haalde. Daarvoor heeft Fokker hydraulische duik remmen ontwikkeld. Deze brachten de duiksnelheid behoorlijk terug. Dat had twee voordelen: De piloot had meer tijd om de bommen te richten en doordat de snelheid lager was, kon de piloot het toestel later uit de duikvlucht halen. De duikremmen zijn getest op de 302, maar heeft het productie stadium nooit gehaald.

De G-1 kon er ook voor verkenningsmissies op uitgestuurd worden. De romp van de G-1 was voorzien van doorzichtige bommenluiken. Dit gaf een goed zicht naar beneden. Overal in de romp zijn veel ramen opgenomen en de staartkoepel is geheel van doorzichtig materiaal gemaakt.

Voor de verkenningstaak heeft men een speciale buikkoepel ontwikkeld. Deze kreeg al snel de bijnaam: "de badkuip". De koepel, die getest is op de 304, verving het bommenruim en het middelste bemanningslid kon zo de werld onder zich goed verkennen. De luchtmacht vond de koepel te nauw en is nooit in gebruik genomen.

In Dienst

Mercury
De G-1 Mercury werd besteld voor de Nederlandse LVa. De Mercury had een originele bemanning van drie man: piloot, radio operator en staartschutter. In deze volgorde zaten ze ook in het toestel. Van deze configuratie zijn er maar 4 gebouwd, bij alle andere toestellen is de middelste zitplaats achterwege gelaten. Er zijn in totaal 36 toestelen besteld en vervaardigd.

De meeste toestellen zijn tijdens de oorlog door de Duitsers vernietigd toen ze helaas nog aan de grond stonden.

Wasp
De G-1 Wasp was bedoeld voor de export en had een bemanning van maar 2 koppen. Er waren 26 toestellen gereed voor de Spanje. Het toestel zou bewapend worden met 4 mitrailleurs in de neus en 1 in de staartkoepel. Deze toestellen zijn nooit geleverd vanwege de oorlog. De Nederlandse regering heeft deze toestellen opgekocht en men heeft getracht deze nog klaar te maken voor de oorlog. Dit is echter maar voor een deel gelukt. De meesten waren niet of konden niet uitgerust worden met mitrailleurs, waardoor de G-1 Wasp maar een kleine bijdrage heeft kunnen leveren aan de oorlog.

Mobilisatie

Tijdens de mobilisatie van '39/'40 probeerde Nederland haar neutraliteit te bewaren. Elk toestel dat over Nederland vloog werd onderschept en getracht over de landsgrenzen te begeleiden, goedschiks dan wel kwaadschiks. Het eerste lucht overwinning die werd opgeeist door een G-1, was niet ten opzichte van de Duitsers, maar kwam van Engelse zijde.

Een Whitley bommenwerper van de R.A.F. vloog over neutraal Nederland. Deze werd onderschept door een tweetal Fokker G-1's. Er is op de Whitley geschoten en deze werd getroffen in de vleugels. Daardoor brak er brand uit en heeft het een noodlanding moeten maken.

Tijdens de mobilisatie zijn de toestellen van de LVa ook uitgerust met nieuwe roundels, Oranje driehoeken, in plaats van de gebruikelijke rood/wit/blauwe roundels. Dit is gedaan om te voorkomen dat onze toestellen voor die van de R.A.F. werden aangezien.

De Meidagen

Tijdens de blitzkrieg hebben de Duitse nergens zoveel tegenstand ondervonden als in Nederland. Het duurde uiteindelijk 4 dagen voordat Nederland moest capituleren vanwege het bombardement op Rotterdam. Dat het zolang duurde is mede te danken aan de vliegers van de LVa.

In de meidagen van de oorlog hebben de Fokker's flink huisgehouden onder de Duitse tegenstanders en niet alleen de G-1. In totaal heeft de Nederlandse luchtverdediging ongeveer 345 vijandelijke toestellen neergeschoten in 4 dagen tijd. De Fokker G-1 heeft ongeveer 13 Duitsers op z'n naam staan, waaronder: Messerschmitt bf-109 (3), Heinkel He-111 (6), Junkers Ju-87 Stuka (1), Donier Do-17Z (1) en Junkers Ju-52 (2). Tevens zijn er door de G-1's nog veel toestelen op de grond vernietigd.

Echter voordat men de eerste aanval kon afslaan was een groot aantal G-1's al vernietigd op de grond. Op de vroege ochtend van de 10e mei vlogen de Duitsers, zoals wel vaker, over het neutrale Nederland om een aanval uit te voeren op Engeland. Geen reden voor de LVa om haar toestellen de lucht in te sturen. Echter boven de Noordzee draaiende ze hun toestellen om, om vervolgens de verschillende vliegvelden aan te vallen.

Op vliegveld "Waalhaven" (3e JaVa) werden 3 G-1 op de grond vernietigd. 8 toestellen konden het luchtruim kiezen en hebben van zich laten horen. In totaal hebben ze tijdens die vlucht 13 toestellen van de Luftwaffe neergeschoten. De G-1's van het 3e JaVa boekte de meeste successen in de oorlog en dat in maar 1 enkele dag, want bij terugkomst bleek dat het voor de meesten, 7, helaas ook de laatste vlucht was geweest.

Op vliegveld "Bergen" (4e JaVa) stonden de G-1's vleugel aan vleugel op gesteld. Doordat ze zo kort op elkaar stonden waren ze een gemakkelijk doelwit voor de Luftwaffe bommenwerpers. Doordat verschillende toestellen beschadigd werden, verhinderden deze dat de andere toestellen konden opstijgen. Van de 12 operationele toestellen heeft uiteindelijk 1 toestel kans gezien om het luchtruim te kiezen. Later zijn een aantal toestellen weer opgelapt, zodat ze als nog konden deelnemen aan de strijd. Ondanks dat de G-1's van het 4e JaVa 4 dagen operationeel is geweest, heeft het maar 1 luchtoverwinning behaalt, namelijk een Messerschmitt bf-109.

Voor de 10e Mei had de LVa in theorie de beschikking 62 G-1's waarvan 36 G-1 Mercury en 25 G-1 Wasp. Het grootste deel van de G-1 Wasp's was niet eens voorzien van boordgeschut en heeft daardoor geen deel kunnen nemen aan de strijd.

Resumee van 4 dagen Oorlog.

• In totaal heeft de LVa 14 Duitse toestellen neergeschoten en enkele tientallen op de grond vernietigd.
• De Luftwaffe heeft 9 G-1's neergeschoten en 12 stuks op de grond vernietigd.
• 2 G-1's gingen verloren door eigen onkunde.
• Verschillende G-1's zijn in Duitse handen gevallen.

Gekaapte Duitse G-1

Na de capitulatie hebben de Nederlanders getracht zoveel mogelijk toestellen te vernietigen, zodat ze niet in de Duitse handen zouden vallen. Voor de G-1's is dit deels gelukt. Onder het Duitse regiem zijn de toestellen die nog in de fabrieken stonden afgebouwd en naar Duitsland vervoerd. Daar hebben ze voornamelijk dienst gedaan als lestoestel voor tweemotorige vliegtuigen (voornamelijk voor de bf-110) waar de Luftwaffe er nogal wat van had.

De toestellen die uit de fabriek rolden werden getest door de gebruikelijke testvliegers van Fokker. Een van deze vliegers was Leegstra. Hij had samen met ir. Vos een plan gemaakt om met een G-1 te ontsnappen naar Engeland. Zij zouden een test vlucht maken boven het IJsselmeer en daar doen alsof ze neerstorten.

Deze heroische vlucht werd gemaakt op 5 mei 1941. Normaal gesproken kregen de toestellen voor maximaal een half uur aan brandstof mee, maar Leegstra had het voor elkaar gekregen om de tanks vol te gooien. Niet volgens plan, werd er een tweede G-1 meegestuurd. Samen stegen ze op richting het IJsselmeer. Daar vloog Leegstra in de wolken en op deze manier zijn ze de tweede G-1 kwijt geraakt.

Boven Engeland werden ze onderschept door Hurricane's, maar deze wisten ze ook te ontwijken. Ze zijn boven de kust nog geraakt door verscheidene kogels, waardoor Leegstra heeft getracht het toestel zo snel mogelijk aan de grond te zetten, anders zouden ze alsnog uit de lucht worden geschoten. Hij bereide zich voor op een buiklanding, omdat wellicht de kogels schade aangericht zouden hebben aan het landingsgestel, maar dat bleek niet het geval te zijn. Hij heeft een veilig landing kunnen maken om een klein veldje.

Later is toestel gebruikt voor een aantal testen. Het toestel is geschonken aan vliegtuig fabriek Miles en die wilden graag weten hoe een vliegtuig met houten vleugels het zou uithouden in Britse omstandigheden. Jarenlang heeft het toestel daar in de openlucht gestaan, totdat deze compleet verrot was. Daarna is het afgebroken en afgevoerd als schroot. Helaas, deze had een beter lot verdiend.....